Панельдік сессиялардың бірі Қазақстанның 2029 жылға дейін ЖІӨ-ні екі еселеу мүмкіндігіне арналды.
"РАКУРС" экономикалық талдау орталығының директоры Ораз Жандосов бұл межеге қол жеткізу қиын деп санайды, себебі қазіргі инфляция деңгейі мен экономикалық үрдістер бұл мақсатқа жетуге кедергі болмақ.
«Егер қандай да бір керемет өзгеріс болса, Қазақстанның қазіргі ресурстарын ескеріп, ЖІӨ-ні екі есе арттыру ықтимал болар еді. Бірақ бүгінгі жағдайға қарасақ, менің ойымша, бұл қол жетімсіз болып тұр», – деп түсіндірді экономист.
Aitas Group агрохолдингінің акционері Серік Толықпаев өз пікірін өзгерткен жоқ. Ол 2023 жылдың күзіне дейін Қазақстан ЖІӨ-нің 3,5% өсетінін болжаған еді. «Меніңше, біз осы межеге жақындаймыз. Өйткені біз ештеңені өзгертпей, жаңа нәтижеге жетеміз деп күтудің қажеті жоқ», – деді кәсіпкер.
ForteBank басшысы Бекжан Пірматов та бұл мақсаттың қиын екенін растады. Оның айтуынша, Қазақстанда өсімге арналған салалар көп емес. «Біз клиенттер тарапынан белсенді инвестициялардың болмауын көріп отырмыз, тек кейбір жағдайларда шағын және орта бизнес несие субсидиялау арқылы жобаларды қаржыландырады. Бірақ мұнда тағы бір мәселе бар: субсидиялар жылдың ортасында аяқталып қалады да, инвестициялар тоқтап қалады.
Олардың көмегінсіз қосымша инвестиция құйылатын секторлар өте аз. Дегенмен, өсім байқалатын бірнеше сектор бар», – деп түсіндірді банкир. Олар ішінде мемлекеттік шығындар мен сауда бар. Бұрын бүкіл өңірді Ресейден қызмет көрсеткен кейбір сауда компаниялары Қазақстанға қоныс аударды, бұл қоймалар мен логистикаға қосымша сұраныс туғызды. Бірақ Бекжан Пірматовтың пікірінше, бұл өсім ЖІӨ-ні екі есе арттыруға жеткіліксіз.
Alina компаниялар тобының негізін қалаушы Ерлік Балфанбаев басқалардан өзгеше пікірде. Ол Қазақстанда саяси ерік-жігер мен реформалар болған жағдайда ЖІӨ-ні екі есе арттыру мүмкін деп санайды. Бірақ егер бұл жүзеге аспаса, онда әріптестерінің пікірімен келісетінін айтты: «ЖІӨ-нің екі есе өсуін күтуге болмайды».
Tele2/Altel компаниясының бас директоры Сергей Назаренко 2029 жылға дейін ЖІӨ-ні екі еселеу туралы ойларын ортаға салып, бұл тек мемлекет үшін ғана емес, сонымен қатар жеке компаниялар үшін де үлкен сынақ екенін атап өтті. «Мен үшін, компанияның бас директоры ретінде, мәселе практикалық тұрғыда – біз өз кірісімізді екі есе арттыра аламыз ба? Бірақ мен түсінемін, бұл екі еселеу – бұл үлкен сынақ және оны жүзеге асыру өте қиын. Кейбір салаларда, индустрияларда бұл мүмкін. Бірақ елдің ауқымында – бұл өте өршіл және өте қиын мақсат», – деп толықтырды ол.
Пайданы екі еселеу мүмкін бе? Technodom Operator негізін қалаушысы Эдуард Кимнің пікірінше, бұл мақсатқа жету үшін үлкен күш-жігер мен инвестициялар қажет. «Дұрыс, ұзақ мерзімді стратегияны құру өте маңызды. Екінші фактор – технологиялық бизнесті дамытатын адамдар өте аз. Біз осы қиындықпен бетпе-бет келіп отырмыз, сол себепті қызметкерлерді біртіндеп жинап жатырмыз. Команда болмаса, табысты бизнес те болмайды», – деп түсіндірді кәсіпкер.
Technodom Operator негізін қалаушысының айтуынша, электроника – ең жақсы бизнес саласы емес. «Бұрын 20 дүкеніңіз болса, тағы 20 ашсаңыз, кірісті екі есе арттыратын едіңіз. Бірақ қазір 40 дүкеніңіз болса да, кіріс 20 дүкендегідей қалады. Бизнестің жағдайы осындай қатал болды», – деп қосты Эдуард Ким.
Спикерлер Қазақстандағы қазіргі инвестициялық климатты қаңтар оқиғасына дейінгі жағдаймен салыстырды. Кейбіреулер жақсарғанын байқаған, ал басқалары керісінше, нашарлағанын атап өтті немесе ешқандай өзгерісті байқамаған.
Ораз Жандосов цифрландыру процестерінде, мемлекет пен бизнес арасындағы қарым-қатынастарда кейбір оң өзгерістер бар екенін атап өтті. Кейбір салаларда заңнаманың жақсарғанын да көріп отырмыз, деді экономист. Алайда, кері тенденциялар да байқалады. Сонымен қатар, Ораз Жандосов үкімет пен бизнес арасындағы диалогтың нашарлағанына және мемлекеттің нақты стратегиясының болмауына назар аударды.
Серік Толықпаев Қазақстанда алдағы 5-20 жылға арналған инвестициялық саясатқа стратегиялық көзқарастың жоқтығын растады. «Меніңше, Ораз Әлиұлы үкімет пен бизнес арасындағы қарым-қатынастарды өте жұмсақ сипаттады, бұл мәселенің өткірлігі мүлде басқа. Мәселе заңнамалық шешімдердің қабылданбауында емес, үкімет тарапынан біз ешқандай айқындықты сезінбейтінімізде. Ал белгісіздік жағдайында инвестициялық белсенділік төмендейді. Сол себепті популистік, уақытша шешімдерге байланысты елге инвестиция құю керек пе, тәуекелдер қандай деген сұрақтар туындайды. Сондықтан, менің ойымша, инвестициялық климат нашарлауға бет бұрған, бұл ұзақ мерзімді тренд», – деп түсіндірді кәсіпкер.
Сергей Назаренко, телекоммуникация саласындағы жағдайды бағалай отырып, өздерінің жағдайы біршама жақсырақ екенін атап өтті. «Цифрландыру мен заманауи технологияларды дамытуға мемлекеттік инвестициялар басымдық болып табылады. Біз осы шаралардың нақты нәтижесін көріп отырмыз және бұл бізге көбірек әрі тезірек инвестициялауға ынталандырады», – деп есептейді телеком компаниясының басшысы.
Сонымен қатар, оның айтуынша, телеком нарығында кедергілер әлі де бар. Мысалы, «желіні салу үшін радиофобтармен күресу, қажетті рұқсаттарды алу керек, бұл көп уақытты талап етеді. Соның салдарынан салынған ақша тек 6-12 айдан кейін ғана табыс әкеле бастайды.
Шетелдік инвесторлар үшін Қазақстандағы инвестициялық климат соңғы бірнеше жылда жақсарды, деп есептейді Бекжан Пирматов. Оның ішінде саяси тұрақтылық пен санкциялық текетірестер жағдайында елдің икемді әрекет ете білу қабілеті де маңызды рөл атқарады. Алайда, ішкі инвесторлар үшін әлі де кейбір теңсіздіктер бар. «Банк ретінде біз әлеуметтік бағыттағы мәселелердің көбейгенін байқаймыз. Мемлекет кімге несие беру керек екенін, қалай қайта құрылымдау керек екенін, біздің бейінді емес активтерімізді қалай сату керектігін реттеуге тырысады. Яғни, нарықтық жағдайда шешілуі тиіс мәселелерге араласу деңгейі артып келеді. Бұл жерде біз кейбір теңсіздіктерді байқап отырмыз. Бірақ 2022 жылға дейінгі бизнеске кедергі келтірген факторлар әлі де өз күшінде – экономикадағы мемлекеттік компаниялардың үлкен үлесі сақталуда», – деп қосты ол.
Ерлік Балфанбаев соңғы 2-3 жылмен салыстырғанда инвестициялық климатта айтарлықтай өзгерістерді байқамағанын айтты. «Позитивті нәрселер бар. Міне, әріптестер цифрландыру туралы айтты. Коррупциялық қысым біртіндеп азаюда: билікке жаңа көзқарасы бар жастар келіп жатыр. Бірақ, біздің компанияға үлкен кедергі келтіретін нәрсе – ол 25-30 жас аралығындағы адамдардың тек білімсіздігі емес, жалпы сауаттылығының төмендігі», – деп атап өтті Alina компаниясының негізін қалаушы. Оның айтуынша, бұл үлкен тежегіш фактор болып табылады.
Панельдік сессияны қорытындылай келе, кәсіпкер Арманжан Байтасов ЖІӨ-ні екі еселеу мақсатын «жақсы және жоғары» деп атап өтті, бірақ оны жүзеге асыру үшін нақты жол картасы мен нақты әрекеттер қажет екенін айтты.