ForteBank классикалық банкингке үміт артады, бұл банк нарығында біршама ескі стратегия. Алайда, осы қаржы институтының 2023 жылдағы таза табысы көптеген бәсекелестердің көрсеткіштерінен жоғары болды.

Осы ретте ForteBank өнім классикасы заманауи трендтермен байланысты. Цифрландыру банк операциялық процесінің 85 % қамтиды.

Forte Bank – Қазақстанның активтер бойынша 4 - жеке банкі. 2023 жылы ресейлік банктер кеткеннен кейін сапалы клиенттерді нарықтан алып, ірі бизнесті несиелеу сегментіне кірді. 2024 жылдың басында ForteBank стартап-жобаларды кредиттеу бойынша «Даму» қорымен пилотқа қатысып, өзі үшін басқа жаңа сегментке кірді.

«Forte Bank» АҚ басқарма төрағасы 39 жастағы Бекжан Пирматов Forbes Kazakhstan журналына, неліктен банк классикалық банкингті ұзақ мерзімді стратегияға айналдыруға шешім қабылдағаны жөнінде айтып берді.

Forte Bank 2023 жылы банкингтегі позицияны едәуір нығайтты. Сіздер корпоративтік кредиттеу бойынша Халық банкінен кейін екінші орынға ие болып, ШОБ бойынша ауқымды портфель алдыңыздар. Осындай нәтижеге қалай қол жеткіздіңіздер?

– 2022–2023 жылдары біз шын мәнісінде жақсы өстік. 2022 жылы біздің ірі бизнесті несиелендіру портфеліміз екі есеге, 2023 жылы шамамен 13 %-ға артты. Шағын және орта бизнес, бөлшек нарығы бойынша 2023 жылы өсім сәйкесінше 21 және 19 %-ды құрады.

Жалпы, заңды тұлғаларды несиелеу бойынша әртүрлі себептермен нарықтағы орташа деңгейден жоғары өстік. 2022 жылы естеріңізде болса, ірі бизнес сегментінде жұмыс істейтін Сбер мен ВТБ ресейлік банктері нарықтан кетті немесе айналымдары баяулады. Тиісінше, ірі бизнесті неселеуге мүмкіндігі болатын ірі капиталы және өтімділігі жоғары банктер аз болды. Солардың бірі - Forte. Біз жақсы қаржылық жай-күйі мен валюталық кірісі бар ірі сапалы клиенттерді «таңдай» бастадық. Бұл негізінен жергілікті нарықта тұрақты позициясы бар экспорттаушылар мен компаниялар. 2024 жылдың басында да жақсы өсім көрсеттік: +28 % бес айда. Менің ойымша, ірі бизнес осы жылы да несие портфелінің өсімі бөлігінде біздің локомотивіміз болып қала береді.

Онда бірден сұрайын: Ірі бизнесті кредиттеу бойынша сіздердің мүмкіндіктеріңіз неге байланысты?

– Екі жыл бұрын ForteBank активтеріндегі несие портфелі небәрі 33 % құрады, ал банк секторының активтеріндегі орташа несие портфелі 55–57 %-ға жетті. Демек, бізде өтімді активтер жеткілікті болды, оларды біз несиелеуге қажетті уақытта жібере алдық. Мұндай сәт 2022 жылы банк секторының ландшафы өзгерген кезде, біз таза теңгеріммен және үлкен өтімділікпен несиелік өсуге дайын болдық. Әрине, осы сәтті пайдалануды жөн көрдік.

Осы ретте өзіміздің тәуекел-тәбетімізді айтарлықтай өзгерткен жоқпыз және клиенттердің барлық сегменттерінде консервативті классикалық банк болып қала береміз. Мәселен, бөлшек нарығында соңғы үш жылда орта есеппен 30 %-ға өсті. Біз осы сегментте әлдеқайда аз өстік. Біз өзімізді жақсы және сапалы, бірақ агрессивті емес өсумен қамтамасыз етуді жалғастыруды жоспарлап отырмыз.

Егер ШОБ бойынша айтатын болсақ, онда несиелеу пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау және мақсатты қолдау бағдарламалары түріндегі мемлекеттік қолдауға байланысты. Экономиканы ырықтандыру және экономикадағы мемлекет үлесінің төмендеуі туралы қабылданған жарлықты ескере отырып, жеке бизнестің өсуі орын алуы керек, бұл өз кезегінде несиелеудің одан әрі өсуіне әкелуі мүмкін.

Ал жеке несиелеу бойынша не айтасыз? Онда өзіңіз үшін қандай өсу межелерін байқайсыз?

– Бөлшек бизнесте біз үшін жаңа өсу межесі автокредиттеу болып табылады. Біз бұл өнімді өткен жылдың күзінде іске қостық, ал 2024 жылдың маусымы соңында несие портфелі 60 млрд теңгеге жетті. Автокредиттер беру кепілсіз тұтынушылық қарыздар бойынша күнделікті берулермен теңестірілді.

Біз екі себеппен мақсатты түрде автокредиттеуді іске қостық. Экономикалық себеп – автокредиттер неғұрлым тұрақты және ұзақ мерзімді портфель, ал тұтынушылық несиелер қысқа және тәуекелді қарыз болып табылады. Моральдық себеп те бар. Автокредиттер - бір сәттік қажеттіліктерді қанағаттандыратын тұтынушылық несиелерден айырмашылығы тұтынушылардың өмір сүру сапасына ұзақ мерзімді әсер ететін құндылық.

Банк автокредиттеуде қалай бәсекелеседі, өйткені бұл көптеген МҚҰ үшін негізгі өнім болып табылады?

– МҚҰ-мен салыстырғанда бізде өтімділік құны бойынша неғұрлым ұтымды жағдай бар, өйткені біз қорландырудың кең нарығына қол жеткізе аламыз. Біздің рейтингіміз, сайып келгенде, көптеген МҚҰ-дан жоғары. Сонымен қатар, банк цифрландыру бөлігінде дамыды – кредиттер толығымен онлайн беріледі. Осы үшін 250-ден астам ірі автосалондармен серіктестік орнаттық және оларға тікелей қосымшамызды қостық. Біз барлық қатысушыларға: автосалонға және сатып алушыларға пайда әкелетін сату процесіне кірістік. Әрине, көптеген автосалондарда басқа банктер де бар және клиенттің несиелеудің оңтайлы шарттарын таңдау мүмкіндігі болады. Біздің автокредиттер портфелінің жақсы өсім көрсетіп, күнделікті 1 млрд теңгеден астам берілуі өніміміздің бәсекеге қабілетті екенін көрсетеді.

Банкті сатуға ендіру, немесе embedded banking, – жаңа тренд. Банктер қаржы ағынын өз филиалдарында емес, табиғи түрде пайда болатын орындарда: дүкендерде, автосалондарда, туристік агенттіктерде және т. б. іздеу керек екенін түсінеді, бұл оның филиалдық желісі жүктемесін азайтады. Өнімдер сол күйінде қалды, оны клиенттерге жеткізу арналары өзгерді. Қазіргі уақытта барлық банктер онлайн жұмыс істейді. Алайда, бір қосымшада клиент көптеген өрістерді толтыруы керек, ал екіншісінде банк ақпаратты мемлекеттік деректер базасынан алып, бұл жұмысты өзі жасайды. Демек, банктер клиенттік жолды жақсарту арқылы бәсекелеседі – кредиттеу мөлшерлемелері мен мерзімдері тең болған кезде клиенттер ең оңай және жылдам жолды таңдайды.

Сіздің ҰБ базалық мөлшерлемесі төмендегеннен кейін кредит нарығы бойынша 2024 жылға арналған болжамыңыз қандай?

– Алдағы жылдары біз пандемияға дейінгі өсу деңгейіне ораламыз деп ойлаймын. 2021–2023 жылдары нарыққа көптеген өтімділік енді: резидент еместерден ақша ағыны, БЖЗҚ-дан ақша алу мүмкіндігі және түпкілікті жоғары мөлшерлеме халықты жинақтауға ынталандырды. Біз алдағы екі жылда өтімділіктің мұндай күрт өсуін күтпейміз.

Ағымдағы жылы кредиттік өтінімдерге келетін болсақ, біз ШОБ пен ірі бизнестің негізгі қаражатқа инвестициялау белсенділігін әлі көріп отырған жоқпыз. Базалық мөлшерлеме төмендейді, бірақ төмендеу, өсу секілді, әрдайым кідіріспен жұмыс істейді. 14,5 % мөлшерлемесі әлі де жоғары, клиенттердің несие алуға жүгіргенін көрмейміз.

Экономикадағы несиелеудің өсу межесіне қатысты мен, біріншіден, мемлекеттік шығындар бөлігінен перспективаларды көремін. Мәселен, жайлы мектептердің жарияланған бағдарламасы бойынша 300-ден астам нысан салынуда, тиісінше мердігерлерде кредиттерге сұраныс туындайды. Екіншіден, соңғы уақыттарда көптеген коммуналдық және өндіруші кәсіпорындардың инфрақұрылымы тозған және оны шұғыл түрде жаңарту қажет. Бұл салымдарды талап етеді, оның ішінде кредиттік қаражаттар есебінен. Өзге мысал: өткен жылы елдегі ең ірі металлургиялық кәсіпорындардың бірі меншік иесін ауыстырып, үлкен инвестициялық бағдарлама жариялады. Оған тікелей 200 млн-нан астам сомаға тікелей қарыз беріп, осылайша экономиканың нақты секторын кредиттеуге бейілділігімізді растай отырып ForteBank атсалысты.

2024 жылы «Даму» қорымен бірлесіп стартаптарды кредиттеуді бастадыңыздар. Неліктен?

– Біз үшін бұл жаңа ниша. Банктердің көпшілігінде жоғары тәуекелдерге байланысты стартаптарды қаржыландыруға тәбеті болмайды. «Даму» ынтымақтастықтың жақсы форматын ұсынады: бизнес бастағысы келетін адам жеке қаражаттарынан 30 % салады, ал қалған бөлігіне қор банкіге кепілдік береді. Кредиттің максималды сомасы 100 млн теңгені құрайды. Стартаптар –миллиардтаған инвестицияның оқиғасы емес. Қазір біз жаңа бағытты сынауға мүмкіндік беретін пилоттық жобаны іске асырудамыз.

Кейбір нарықтарда клиенттердің банкке кіру межесінің бірі несие картасы болып табылады. Біздің өнім төмен сұранысқа ие, неліктен?

– Біздің нарықта қысқа мерзімді қажеттіліктерді жабу үшін тұтынушылық несиелер мен бөліп төлеу несие карталарына қарағанда кең таралған. Кредиттік карталардың ерекшелігі - төлем қабілеттілігін есептеу кезінде клиент несиелік лимитті 12 ай ішінде өтей алуы керек деп болжанады, ал тұтынушылық қарыздар бойынша ұзағырақ мерзім беруге болады. Тиісінше, клиенттер кредит картасын алуға қарағанда тұтынушылық несиелер алуда үлкен соманы көздейді. Тұтастай алғанда, өнім біздің нарық үшін күрделі, өйткені клиенттер ай сайынғы белгіленген төлемдерді төлеуге дағдыланған, ал несие картасы бойынша төлем ай сайын клиенттің шығындарына байланысты әртүрлі болуы мүмкін, сонымен қатар банктердің шарттары әртүрлі – жеңілдік кезеңі, сыйақы мөлшерлемесі, минималды төлем. Алайда тәжірибелі пайдаланушылар үшін несие картасы өте тиімді өнім болып табылады, өйткені ол депозиттен пайыз табуға және жеңілдік кезеңінде несие картасынан шығындар жасауға мүмкіндік береді. Мәселен, бізде Forte-де, нарықтағы ең ұзақ жеңілдік кезеңі – 90 күн.

2023 жылғы есептілікке сәйкес, карточкалық, есеп айырысу және кассалық операцияларыңыз нөлге жуық өсімді көрсетті. Неліктен осы өнімдер бойынша жоғары динамика көрсету қиын?

– Транзакциялық өнімдер бойынша біз сол бұрынғы деңгейде қалдық. Комиссиялық кірістер өсуде, бірақ соңғы уақытта жоғары инфляцияны ескере отырып, шығыс бөлігі де өсуде. Осы сәтте комиссияны көтермеуге шешім қабылдадық, өйткені біз пайыздық кірістерден табыс табамыз. Мәселен, ШОБ бойынша жалпы теңгелік төлемдер тарифтерін нөлге теңестірдік. Біз комиссияларды жоғалттық, бірақ банктің басқа өнімдерін қолдана отырып, бізді операциялық түрде пайдаланатын клиенттерге ие болдық. Сонымен қатар, өткен жылдан бастап тұтынушылық несие беру жөніндегі комиссиялар тиімді мөлшерлеме есебіне кіреді және бұрынғыдай бір уақытта комиссия ретінде көрсетілмейді.

Банктердің экожүйеге қатынасы қалай өзгереді, олар қандай міндеттерді шешеді?

– 2017-2019 жылдарға оралсақ, барлық ірі ойыншылар экожүйелерді құрып, азық-түлік жеткізуден бастап билеттерді сатуға дейін бейбанктік сервистерді өздері құруға тырысқанын еске түсіруге болады. Алайда барлық банктер табысты және пайдалы бейбанктік сервистерді құра алмады. Атап айтқанда, Forte қызметкерлері – бірінші кезекте логистер емес, банкирлер және қаржыгерлер екенін сезіндік. Банктерде көбінесе тамақ жеткізу, қоймалармен және мейрамханалармен өзара әрекеттесу құзыреті болмайды. Ойыншылардың бір бөлігі серіктестік экожүйелер моделіне көше бастады. Банктің үлкен клиенттік базаға қол жеткізуіне байланысты, ол нарықтық сұранысқа ие басқа ойыншылардың сервистерін тез шығаруға болатын платформа жасайды.

Банк үшін экожүйе – экстра табыс табу мүмкіндігі емес, көбірек клиенттің адалдығын, оның банктік платформаны пайдалану жиілігін арттыру туралы. Серіктестік моделі бізге нарықта дәлелденген серіктестерді тарта отырып, әртүрлі эксперименттерге инвестицияларды үнемдеуге мүмкін болады. Осындай микс банкке және бейбанктік ойыншыларға win-win жағдайында болуға мүмкіндік береді.

Forte шеңберінде қандай бейбанктік қызметтерді ұсынасыздар? – Біздің экожүйесі бірінші кезекте қаржы қызметтерінің айналасында құрылған. Соңғы жылдары жақсы өсуді көрсететін бағыттардың бірі-лизингтік бизнес. 2023 жылы ForteLeasing біздің еншілес құрылымның лизингтік портфелі 70 %-ға өсті. Биылғы жылы өсу жалғасады деп күтілуде. Жеке лизингтік компаниялардың ішінде біз ең ірісіміз.

Біздің перспективалық бағытымыз - ForteFinance еншілес компаниямызды дамыту шеңберінде активтерді басқару. Бұл жас компания, біз тек бастау жолындамыз.

Сақтандыру бизнесі тобына енуі туралы не айтасыз?

– Біздің ДНК – сенімді әмбебап банк құру. Біз жаңа бизнеске нақты ымыра мен экономикалық мән-мағына беретініне сенімді болған кезде барамыз. Біз сақтандыру нарығын бақылап отырамыз, егер онда қызықты нәрселер болып жатқанын түсінсек және сақтандыруға баруымыз керек болса, менің ойымша, мұны жасау қиын болмайды.

2024 жылдың шілдесінен клиенттердің күшті қозғалысын күтуге бола ма (сұрақтардың жауабы 202 жылдың маусымында алынған - F), банктер Open API шеңберінде қашан интерфейстер ашады?

– Мен 1 шілдеден бастап қандай да бір күрт өзгерісті күтпеймін, бұл жай ғана ерікті пилоттық жоба. Егер Open API туралы жаһандық ауқымда айтатын болсақ, ол Еуропада көбірек дамиды, онда реттеуіш шағын банктер мен финтех ойыншыларын қолдайды, осылайша олар ірі банктердің инфрақұрылымына қол жеткізе алады. Банк инфрақұрылымын құру қымбатқа түседі, бірақ кішкентай ойыншылар бірегей қызметтерге ие болуы мүмкін. Идея Open API арқылы финтехтерге клиенттердің үлкен пулы бар банктердің инфрақұрылымына қолжетімділікті беруден тұрады.

Тіпті Еуропада бұл оқиға тез дамымайды. Финтехтер мен шағын банктер жеңіске жетеді, ал инфрақұрылымға инвестиция салған және сол арқылы клиенттік базаны жинаған ірі банктер ұтылып қалады. Ірі ойыншылар клиенттерді кішігірім бәсекелестермен бөлісуге қуанышты болмайды.

ForteBank пилотқа қатыспайды. Біз бұл оқиғаның қалай дамитынын бақылаймыз, реттеуіш оның қатысушыларына қандай талаптар қоятыны бізді қызықтырады. Алайда, әрине, біз инфрақұрылымды дайындаймыз, осы жобаға қарамастан өз өнімдерімізді әртүрлі серіктестердің арналарына шығару үшін API базасын құрамыз.

Open API клиенттік базаның күрт ағылуына әкеле ме?

– Жыл бойы клиенттер базасында үлкен өзгерістер болады деп ойламаймын. Open API-дің екі форматы бар. Біріншісі, клиент қосымша арқылы Open API- ге қосылған барлық банктердегі жиынтық шоттарға, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептерге және ақша қалдықтарына қол жеткізе алғанда. Келесі кезең – клиент шоттарын бір банктің қосымшасынан басқара бастағанда. Дәл осы кезде банктер клиенттерді өздеріне қалдыруға тырысады. Қазір клиенттің нақты бізбен бірге болуы үшін автокредиттер, кепілсіз несиелер және депозиттер сияқты тұрақты өнімдерді жасаумен айналысып жатырмыз. Біз Forte – орташа ойыншы екенін жақсы түсінеміз. Бізде 1 млн клиент – жеке тұлғалар, толыққанды Open API іске қосылған кезде олардың саны азаймайды, керісінше жаңа клиенттерге қол жеткізе аламыз деп үміттенеміз. Клиенттер әкелетін көптеген межелер бар және осындай межелерді қамту үшін API өнімі қажет. Біз болашақта өнімдерімізді осындай арналарға шығару арқылы оңай және жылдам масштабтауға банк архитектурасын дайындаймыз.

Сарапшылардың пікірінше, Open API клиент шоттарын басқаруы үшін негізгісін таңдайтын мобильді агрегатор банкі транзакциялық өніміне айналады. Осы агрегатор банктің пайда болуына әкеле ме?

– Мен бұл сұрағыңызға мынадай жауап берер едім. Ұлттық банкіде бірыңғай QR және жедел төлем жүйелерін (ЖТЖ) құру бойынша бастама бар. Осы жобалардың толық іске қосылуымен клиенттер белгілі бір төлемді жүзеге асыру үшін қаражатты белгілі бір банктерге аудару қажеттілігін жоғалтады. Бірыңғай QR енгізу 2024 жылдың соңына жоспарланған және бұл клиенттердің мінез-құлқына және нарықтағы төлемдерге әсер етеді деп күтеміз. Дамыған эквайрингтік инфрақұрылымы жоқ орта банктер осы жобаны енгізуден пайда көреді.

Сіздің назарыңызды аударғымыз келетін екінші сәт. Егер сіз бір қосымшаны пайдалансаңыз және осы қосымша арқылы басқа банктен оның қосымшасына кірмей несие алғыңыз келсе, бәрібір несие беруші банктің сәйкестендіру процедураларынан өтуіңіз керек. Ол үшін өзіңіздің жеке басыңызды растау үшін несие беруші банктің қосымшасына міндетті түрде кіруіңіз қажет болады. Іс жүзінде бір қосымша арқылы әртүрлі банктердегі шоттарды басқару және олардан өнімдер алу оңай болмайды. Менің ойымша, клиенттің бірыңғай қосымшаны пайдалануы жақын арада болмайды. Мәселе клиент пен банктің ақпараттық қауіпсіздігіне де қатысты. Сондықтан іс жүзінде бірыңғай қосымшаны қолданудың осындай деңгейіне жету әлі де біршама уақытты қажет етеді. Клиент әзірше басқа банктердегі шоттардың балансын көріп, ақпараттық операциялар ала алады. Клиент үшін осы бастамалардың барлығының артықшылығы - ешкім клиенттік базаны бергісі келмейді және көшбасшы банктер өз шарттарын жақсарта бастайды. Егер олар бұрын клиенттің ешқайда кетпейтінін білсе, қазір олар жағдайды жақсартуға, мөлшерлемелерді төмендетуге, клиенттің жолын жеңілдетуге мәжбүр болады. Бәсекелестік одан да күшті болады.

Forte классикалық банкингке үміт артуда. Неліктен сіз үшін бұл ұзақ мерзімді стратегия? – Нарықта толыққанды әмбебап банктер көп емес. Біз бұл оқиғаға барамыз, өйткені мұндай модель бізге тұрақтылық әкеледі. Ірі бизнесті қызмет көрсетуге тез тартуға болатынына қарамастан, оны тез жоғалтуға болады. Ірі клиент үлкен несиені төлеген кезде, біздің портфель күрт төмендейді. Осыған байланысты өтімділікті басқару мәселелері туындайды. Біз бөлшек бизнесте аз ақша табамыз, бірақ бұл он мыңдаған шағын қарыз алушылар мен депозиторлар, шартты түрде, 100 іріге қарсы. Депозиттік және несиелік портфельдерді жақсы әртараптандыру болады.

Сонымен қатар, экономиканың циклдік сипатын ескеру маңызды. Оның бір сегменті өскенде, екіншісі құлдырайды. Әр жылдары реттеуіш экономиканың бір саласы үшін жағдайларды қатаңдатады ал екіншісі үшін жеңілдетеді. Клиенттердің әртараптандырылған базасы жақсы болған кезде, өсу мүмкіндіктерін жіберіп алмауымызға және бір сегменттің төмендеуін екіншісінің өсуіне байланысты теңестіруімізге болады.

– Банктің директорлар кеңесі 2024 жылдың сәуірінде жаңарып, оны белгілі банкир Тимур Исатаев басқарды. Бұл банктің стратегиясына қалай әсер етеді?

– Біз ДК құрамын үштен екіге жаңарттық. Менің ойымша, жақсы классикалық банктік және қаржылық тәжірибесі бар адамдар келді. Олардың келуі банктің корпоративтік құзыретін күшейтеді. Олардың келуімен тұрақты әмбебап банкін құру туралы біздің ДНК өзгермейді. Өзіміздің өнімдерімізді дамытуды және бәсекелестік нарықта біз үшін дифференциатор ретінде қызмет ететін клиенттік жолды жақсартуды жалғастырамыз.

«Forbes Kazakhstan» журналы материалы бойынша